Interview: “MyBEnefits zal de non-take-up van sociale rechten terugdringen”

De non-take-up van sociale rechten is een hardnekkig probleem. Vooral de meest kwetsbare mensen weten niet altijd waar ze recht op hebben, en zien zo sociale voordelen en tarieven aan hun neus voorbijgaan. Om de non-take-up terug te dringen, werkt minister van Sociale Zaken Maggie De Block op twee sporen. “Met de nieuwe app MyBEnefits hebben mensen hun sociaal statuut altijd en overal op zak. Maar laat het duidelijk zijn dat mijn voorkeur uitgaat naar het automatisch toekennen van sociale rechten.”

Twee miljoen mensen in ons land hebben recht op sociale voordelen. Het gaat dan over mensen in een financieel moeilijke situatie, over mensen met een beperking, maar evengoed over gepensioneerden. Alleen vinden ze lang niet altijd de weg naar die sociale rechten, of verdwalen ze onderweg ernaartoe.

Het tackelen van die ‘non-take-up’ was een van de absolute prioriteiten in haar beleid op Sociale Zaken, vertelt minister De Block. “Niets zo erg voor een beleidsmaker als vaststellen dat je beleid niet tot bij de juiste doelgroepen geraakt. Als je maatregelen neemt als minister, dan wil je natuurlijk dat de mensen waarvoor je ze neemt er ook écht iets aan hebben. Ik ben een doener. Ik maak geen beleid voor de galerij, het moet impact hebben. En dan is het logisch dat je er alles aan doet om die non-take-up van sociale rechten weg te werken. Ik doe dit in samenwerking met minister Philippe De Backer, bevoegd voor administratieve vereenvoudiging.”

Hebt u er zicht op hoe groot het probleem van de non-take-up is?

‘Dat is een van de grote problemen: het is heel moeilijk om te achterhalen in welke mate burgers gebruik maken van alle sociale voordelen en tarieven die ze hebben. Dat gaat ontzettend breed, van een leefloon of een werkloosheidsuitkering tot een korting op huisvuilzakken of een sociaal tarief in een pretpark. Daarom ondersteun ik het TAKE-project, waarin de FOD Sociale Zekerheid samen met enkele universiteiten de omvang en de determinanten van de non-take-up in België in kaart wil brengen.’

‘Wanneer we sociale tarieven automatisch beginnen toekennen, merken we dat er vaak meteen ook veel meer mensen gebruik van maken. Dat wijst er natuurlijk op dat een aanzienlijke groep mensen voordien niet wist dat ze er recht op hadden, of er de weg niet naartoe vond.’

Welke aanpak hebt u de voorbije legislatuur gehanteerd om de non-take-up terug te dringen?

‘We hebben vooral heel hard gewerkt om, waar mogelijk, rechten automatisch toe te kennen. Technologie heeft ons daar uitstekend bij geholpen. De overheid beschikt niet alleen over steeds meer data, die data worden ook steeds slimmer gebruikt. Dat laat ons dan weer toe om de uitwisseling van gegevens tussen verschillende overheidsdiensten en -instellingen, zeker binnen de sociale zekerheid, steeds beter te stroomlijnen.’

‘Een belangrijke mijlpaal was de lancering van een buffergegevensbank, die we in 2015 met de Kruispuntbank van de Sociale Zekerheid hebben ontwikkeld. Die omvat niet alleen alle nodige sociale persoonsgegevens, ze kan die ook aanleveren aan instanties die aanvullende afgeleide rechten en sociale tarieven toekennen.’

Maken die instanties ook gebruik van de gegevensbank?

‘Absoluut. De energieleveranciers waren de eersten, meer dan 400.000 gezinnen krijgen automatisch een sociaal tarief voor gas en elektriciteit. Ook de watermaatschappijen gebruiken de Kruispuntbank om bijna 300.000 gebruikers een sociaal watertarief toe te kennen of een gedeeltelijke vrijstelling te geven van de heffing voor waterverontreiniging. Maar ook het vernieuwen van vervoersabonnementen aan verminderd tarief en het toekennen van de kosteloze begeleiderskaarten aan personen met een beperking gebeurt ondertussen automatisch. Verdere verwerkingen zitten in de pijplijn, in overleg met onder andere de NMBS, het BIPT, De Lijn en de FOD Financiën.’

‘Het is een werk van lange adem, je moet ontzettend veel instanties en mensen mee aan boord krijgen. Maar we schuiven op in de goede richting, meer en meer rechten worden automatisch toegekend.

MYBENEFITS: KWETSBARE BURGERS EISEN RECHTEN EENVOUDIGER OP

Welke rol speelt de gloednieuwe app MyBEnefits in dit hele verhaal?

‘De app is een tweede spoor, dat parallel loopt met de automatische toekenning van sociale rechten. Onze strategie de voorbije jaren was vooral een zogenaamde ‘push-strategie’: we wilden zoveel mogelijk instanties overtuigen om zich aan te sluiten bij de Kruispuntbank, en om van daaruit rechten en tarieven automatisch toe te kennen. MyBEnefits draait die focus om, en geeft kwetsbare burgers zelf een instrument in handen om hun sociale rechten op te eisen.’

‘MyBEnefits is een digitaal bewijs van je sociaal statuut: leefloon, inkomensgarantie voor ouderen (IGO), erkende handicap/verminderde zelfredzaamheid, inkomensvervangende tegemoetkoming (IVT), tegemoetkoming voor hulp aan bejaarden (THAB), verhoogde tegemoetkoming (VT). Het is ook mogelijk dat ouders het sociaal statuut van hun kinderen opvragen en aantonen. Het principe is eenvoudig: de app is een alternatief voor de papieren attesten. Papieren speel je kwijt of vergeet je, maar je smartphone heb je altijd en overal op zak.’

Hoe draagt MyBEnefits precies bij aan het terugdringen van de non-take-up?

‘Er vallen een aantal drempels weg. Het begint al met het opvragen van je sociaal statuut. Dat kan eenvoudig online. Gedaan met aanschuiven aan het loket van het gemeentehuis of een andere overheidsinstantie, niet nodig om een afspraak te maken. Alles gebeurt digitaal. Een serieuze administratieve vereenvoudiging.’

‘Maar het belangrijkste voordeel is natuurlijk dat mensen hun sociaal statuut altijd bij zich hebben. Stel dat je met het gezin een keer naar een pretpark gaat. Je komt aan de kassa, en je blijkt plots recht te hebben op een verlaagd sociaal tarief. Maar omdat je dat niet wist, ben je de papieren thuis vergeten. Met MyBEnefits gebeurt dat niet meer. Gewoon je digitaal bewijs tonen, de medewerker scant de QR-code met zijn app, en je betaalt het verlaagde tarief. Voor kwetsbare gezinnen die elke euro twee keer moeten omdraaien, maakt dat tarief op het einde van de maand een gigantisch verschil. Ik gebruik nu het voorbeeld van het pretpark, maar ik zou er zo tien andere kunnen geven. ‘

Anno 2019 loopt er nog altijd een diepe digitale kloof door onze samenleving. De meest kwetsbare mensen die het meest hebben aan de MyBEnefits-app zijn ook vaak dezelfde mensen die digitaal achterop hinken. Dreigen ze zo niet uit de boot te vallen?

‘Aan de lancering van de applicatie MyBEnefits en de website is intensief overleg met het werkveld voorafgegaan. We hebben ook de kennis van de armoedeambtenaren ingeschakeld. We hebben erover gewaakt dat de applicatie toegankelijk is voor de meest kwetsbare bevolkingsgroepen, maar ze is niet uitsluitend voor die doelgroep ontwikkeld. De digitale kloof is jammer genoeg nog altijd een realiteit, maar tegelijkertijd zie je dat bijvoorbeeld ouderen massaal met de smartphone leren omgaan. Het toestel is doorgedrongen tot heel brede lagen van de bevolking en die evolutie zal zich ook de komende jaren verder doorzetten.’

‘Maar ik besef dat er ook heel wat mensen zijn die geen smartphone hebben of er niet mee kunnen werken. Daar hebben we ook rekening mee gehouden. Maatschappelijk werkers kunnen bijvoorbeeld ook het sociaal statuut raadplegen. Ze kunnen het als foto opslaan, en ook offline ter beschikking hebben.’

OPROEP AAN LOKALE BESTUREN

Lokale besturen zijn, net als de Vlaamse overheid en de federale overheid, actief bezig met sociale voordelen en sociale tarieven. Denk maar aan de Uitpas, de zorgpremie,… Hoe meer rechten, hoe moeilijker het voor kwetsbare mensen wordt om nog bij te houden waar ze recht op hebben. Kunnen lokale besturen vermijden dat die lokaal afgeleide rechten de non-take-up nog vergroten?

‘Laat mij beginnen met te benadrukken dat ik het alleen maar toejuich dat lokale besturen een sterk sociaal beleid voeren. Ze staan het dichtst bij de burger, ze kennen de lokale context, ze zijn uitstekend geplaatst om impactvolle maatregelen op maat van de meest kwetsbare groepen te nemen. Of dat nu gaat om een aanvullende maandelijkse toelage, om een Uitpas, om belastingvrijstelling op de afvalverwerking of om nog een ander initiatief.’

‘Maar ik heb wel twee vragen aan de lokale besturen. Ten eerste wil ik de lokale beleidsmakers adviseren om hun toekenningscriteria zoveel mogelijk af te stemmen op die van de sociale statuten die vandaag al in de buffergegevensbank aanwezig zijn. Als de criteria overal gelijklopen, gaat dat een positief effect hebben op de take-up van sociale rechten. Ten tweede hoop ik dat zoveel mogelijk lokale besturen zich aansluiten bij de Kruispuntbank om gebruik te kunnen maken van de buffergegevensbank. Dat zou zowel voor hun eigen diensten als voor hun inwoners een grote administratieve vereenvoudiging betekenen en de automatische toekenning van rechten bevorderen.’

Hebt u al veel lokale besturen mee aan boord kunnen hijsen?

‘In 2017 heb ik alle lokale besturen uitgenodigd om binnen hun eigen bevoegdheden te onderzoeken welke aanvullende afgeleide rechten en welke sociale tarieven ze, via de Kruispuntbank, automatisch kunnen toekennen. Sommige steden en gemeenten staan daar al ver in: Kortrijk, Charleroi, Londerzeel, Gent met het OCMW,… Er beweegt heel veel, maar het tempo is overal verschillend. Voor de lokale besturen die nog niet mee zijn in het verhaal, kunnen de meerjarenplannen die alle nieuwe colleges nu volop opmaken hopelijk een aanleiding zijn om mee op die trein te springen. Als we die non-take-up terug willen dringen, hebben we ook de steden en gemeenten nodig.”

Welke stappen moet de volgende federale regering nog zetten om komaf te maken met de non-take-up van sociale rechten?

‘De gegevensdatabank is er, die moet nu door meer en meer instanties omarmd worden. Automatische toekenning van sociale rechten moet meer dan ooit dé betrachting blijven. Dat is de allerbeste garantie op take-up. MyBEnefits is nog maar een maand oud, en zal meer en meer gebruikers ertoe aanzetten om sociale rechten op te nemen. MyBEnefits is tweerichtingsverkeer. Mensen die recht hebben op sociale tarieven moeten de applicatie uiteraard downloaden, maar ze moeten de app ook op zoveel mogelijk plaatsen kunnen gebruiken. Ook daar zie ik een rol als katalysator weggelegd voor lokale besturen. Ze moeten de applicatie zélf gebruiken aan al hun loketten, maar ze moeten ook de sportclubs, de cultuurhuizen, de pretparken,… in hun gemeente stimuleren om met MyBEnefits te werken. Het is echt poepsimpel: gewoon downloaden of surfen naar mybenefits.fgov.be, inloggen, de QR-code scannen en de echtheid van het statuut wordt onmiddellijk gecontroleerd.’

‘Wat nog een uitdaging wordt, is het verder verbeteren van de regelgeving. Sociaal beleid is voor mij de voorbije vijf jaar hand in hand gegaan met administratieve vereenvoudiging. Het opnemen van sociale rechten is ook afhankelijk van een eenvoudige aanvraagprocedure. Dat wordt nog te vaak onderschat. We hebben al heel wat processen op gang gebracht om sneller en met minder rompslomp sociale rechten aan te vragen. Maar we moeten nog verder gaan in dat take-up vriendelijk beleid. Met een doorgedreven standaardisering van de toegangsvoorwaarden, en met een voorspelbare uitkomst van de aanvraagprocedure.’